بررسی تطبیقی حقیقت رویا از نظرابن سینا و سهروردی

یکی از اسرارآمیزترین موضوعاتی که همواره ذهن انسان را به خود مشغول کرده و انسان را برآن داشته که به بررسی عجایب آن برآید، رویاست. رویا مسأله ای است که هر فردی هم در خود آن را تجربه کرده است و هم از دیگران شنیده که چنین تجربه ای داشته اند و در رویا به عالمی راه یافته اند که ورود به آن با چشم برهم نهادنی ممکن می شود. حالت خواب زمینه ی تحقق رویاست و نعمت بزرگی است که خداوند به انسان بخشیده است که در این حالت (نفس)انسان از عالم مادی جدا شده و تعلقی به این عالم ندارد؛ بنابراین، وقتی انسان چشم هایش را می بندد، گاهی قدم به دنیایی می گذارد و چیزهایی را می بیند و یا می شنود، و تا زمانی که در خواب هست گمان می کند که آن ها اموری واقعی هستند(مثل چیزهایی در عالم مادی می بیند)ولی به محض باز کردن چشم هایش از آن عالم دور شده و آن ها را نمی یابد و فقط چیز هایی را به یاد می آورد. حال سوالی که مطرح می شود این است که این اصوات و صور از کجا ناشی می شوند؟ خواب و رویا یکی از مسائل مورد توجه دانشمندان و روانشناسان و فیلسوفان بوده است و آنان را برآن داشته که در باب کم و کیف آن به تحقیق بپردازند. در فلسفه موضوع خواب و رویا نیز مطرح بوده و هر فیلسوفی با توجه به نظام فکری خود به توجیه و تفسیر آن پرداخته است. از میان فیلسوفان یونان ارسطو به این مسأله توجه خاصی داشته و رویا را حاصل خیال و عمل ذهن می داند. در میان فلاسفه ی اسلامی، فارابی و ابن سینا و همچنین شیخ اشراق به بررسی خواب و رویا پرداخته اند و ما در این تحقیق نظرات این فیلسوفان را در باب رویا و چگونگی تحقق آن را بر اساس مبانی فلسفی آنها بیان خواهیم کرد؛ فارابی(259ق/339ق) خواب را حالتی می دانست که در آن تمام حواس از فعالیت باز می ایستند و در آن حالت با فعالیت قوه ی متخیله و همچنین ارتباط نفس با ملائکه ی سماوی رویا تحقق می یابد. ابن سینا(370ق/428ق) نفس را موجود مجردی می داند که توانایی ارتباط با عالم غیب را هم در بیداری و هم در حالت خواب دارد و می تواند معارفی را از آن عالم کسب کند که اگر این ارتباط در حالت بیداری باشد «وحی» تحقق می یابد ولی اگر این ارتباط در حالت خواب رخ دهد، «رویا» محقق می شود، البته وی تحقق رویا را نتیجه ی سه حالتِ فعالیت قوه ی متخیله و ارتباط نفس با نفوس سماوی و همچنین افاضه ی عقل فعال بر نفس می داند و برای رو یا انواعی قائل است که عبارتند از رویای صادقه و رویای کاذبه، همچنین خواب از نظر وی حالتی است که در آن ارتباط با جهان مادی به کلی قطع می شود ولی با این وجود انسان صوری را می بیند یا اصواتی را می شنود که همان حالت رویاست، و از نظر ابن سینا قوه ای که در حالت خواب بیشترین نقش یا به عبارت بهتر نقش اصلی را دارد، قوه ی متخیله می باشد. سهروردی(549ق/587ق) نیز رویا را صوری می داند که در حالت خواب مشاهده می شوند، و نفس با اتصال به نفوس فلکی به حقایقی دست می یابد با این تفاوت که وی در بحث رویا نظریه ی عالم مثال را مطرح کرده و با این مسأله به تبیین رویا پرداخته است